Wat DADA wilde veranderen is jammerlijk mislukt

Rond 1917, verklaarde een groepje naar Zürich uitgeweken, gevluchte kunstenaars het normen- en waardesysteem failliet. Niet vreemd, zei reageerden op de gruwelijkheden en de waanzin van die tijd. De Eerste Wereldoorlog, waarbij technische verworvenheden zorgden voor een verwoestende oorlog, de crisis op Wallstreet die The Big Depression inleidde met  enorme werkeloosheid met enorme armoede tot gevolg. Deze kunstenaars vroegen zich af hoe de mensheid zich verder moest ontwikkelen als hun cultuur en gedachtegoed en technisch vernuft hen misleidde en zelfs leidde naar zelfvernietiging. Hun stellingname was radicaal. Schoon schip maken met culturele instellingen die de basis vormden voor alle ellende van die tijd. Zij wilden nieuwe wegen bewandelen, zochten de vrijheid, experimenteerden, en probeerden geaccepteerde culturele standaarden te ondergraven.

DADA zocht in essentie naar nieuwe sociaal maatschappelijke omgangsvormen.

Kurt Schwitters
De kunstenaar Kurt Schwitters sloot zich in 1918 aan bij Berlijnse Dadaïsten. Hij besloot met Dadaïstische intenties collages te maken van door hem, vaak op straat gevonden, verzamelde snippers papier. Met deze collages nam hij stelling tegen de heersende academische opvattingen over kunst. Deze kunstwerkjes gingen voor betrekkelijk weinig geld van de hand of werden door hem in natura verhandeld.

Naarmate de tijd verstreek kon men, en dan bedoel ik de maatschappelijke instellingen, niet om het feit heen dat de uitingen, provocaties, van de Dadaïsten van grote betekenis waren voor de zich ontwikkelende maatschappij en ook voor de kunsten. De waarde en de relevantie van Kurt Schwitters werk steeg enorm. Kortom, veel van zijn collages vind men in musea voor moderne kunst die hun kunstverzameling serieus nemen. Goed beschouwd wordt de bewustzijnsverruimende waarde van zijn werk vertaald naar een getal, geldelijke waarde. Kurt Schwitters historische inspanningen, zijn geldingsdrang, laat zich vertalen naar een groot getal.

Een schoolse benadering. Hij heeft het goed gedaan, hij verdient, zogezegd, een ’10’. Aan het ‘etiket’, het getal 10, hecht men een bepaalde waarde. Op deze manier wordt een kwalitatief oordeel over een omkaderde tijdsperiode geveld. Hier kom ik later op terug.

Een getal is ook een kunstwerk
En wel een bijzonder kunstwerk met een symbolische waarde. Maar wat is de waarde van een getal? Een getal is een gebruiksvoorwerp en wordt op diverse manieren gebruikt. Het dient bijvoorbeeld om te rekenen, te ordenen en te categoriseren. Het getal dient om ons onderscheidend vermogen te prikkelen.

Enkele voorbeelden:

  • Met het getal 1 kun je duidelijk maken dat er maar één exemplaar van is.
  • Met alles is 1, worden wij ons er van bewust dat alles met elkaar verbonden is.
  • Maar 1 kan ook een gevoel van onmacht en kwetsbaarheid uitdrukken. Van iets maar één ding bezitten.
  • Zo gebruiken mensen dagelijks getallen om de werkelijkheid te verduidelijken en te verklaren en ontstaan daarover ontelbare verhalen.
  • Getallen verduidelijken ook een sociaal maatschappelijke hiërarchie. Zij oefenen macht uit. Er is 1 leider en duizend onderdanen of volgelingen.

Getallen spelen in de menselijke geschiedenis een grote rol
Op een moment in onze geschiedenis werden wij ons bewust van hoeveelheden. Meer, minder, veel, weinig. Dit bewustwordingsproces liet zich op een ‘kunstzinnige’ manier vertalen in getallen. Zo wordt in een belangrijke mate, op ‘een kunstzinnige manier’, waarde toegekend aan hoeveelheden. Getallen werden en worden als belangrijk ervaren. Toch is er een groot verschil of getallen belangrijk gemaakt worden door de politieke macht of dat deze slechts dienen als richtlijn in wetenschap, techniek, onderwijs en ons sociaal maatschappelijk leven.

Als een voorwerp of situatie belangrijk gevonden wordt door een personage met aanzien kan het zijn waarde verkrijgen.

De basis voor alle malaise wordt gelegd op school
Bewustwording begint bij opvoeden. Kennisoverdracht is de sleutel om een maatschappij te organiseren of opnieuw te herorganiseren.

Zo voeden wij elkaar dagelijks op. Door de verhalen die wij elkaar vertellen en hun implicaties te bevestigen en te volgen. Zo krijgen kinderen op school voor kennis, gebruiken en gewoonten die als waardevol aangenomen worden en door hen goed opgenomen worden, een beloning. Een hoog, hoger getal. En als je het onvoldoende of slecht hebt gedaan een lager getal.  Het begrip en principe ‘vooruitgang’ is iets wat bij opvoeding niet veronachtzaamt dient te worden.

Er op vooruit gaan is een kwestie van belonen. Tel daar bij op de rol die een mens dient te vervullen in de maatschappij, en we hebben de dwingende krachten gecreëerd in het sociale netwerk van onze samenleving. Veronachtzaam daarbij niet de rollen die machthebbers, politici, ouders, wetenschappers en onderwijzers innemen. Zij bekleden posities of functies, al dan niet uit overerving verworven. Zij oordelen en veroordelen. En zijn op die manier in staat de ‘waarden’ van het systeem te creëren en te bevestigen.

Door machtsmiddelen, worden verhalen over waarden in wet- en regelgeving, een werkelijkheid, een geloofssysteem, overeind gehouden.

Ouders, scholen, banken, de overheid, overheidsinstellingen, pensioenfondsen, maar ook verzekeringsmaatschappijen maken getallen belangrijk
Een mens is kwetsbaar en loopt risico’s  in het leven. De westerse maatschappij is er op ingericht om bepaalde risico’s belangrijker te maken dan dat ze in wezen zijn. Kwetsbaarheden zouden in onze samenleving tot een minimum beperkt moeten en kunnen zijn. Het is belangrijk dat een samenleving op een dusdanige manier georganiseerd is of ingericht dient te worden, dat hulp en zorg belangrijker worden dan de invloed van getallen die zorg en hulp zogenaamd mogelijk maken.

Getallen zijn verworden tot een machtsmiddel en dienen om hulp en zorg in de meest brede zin uit te buiten, mensen te verheffen, te vernederen, te manipuleren.

Kurt Schwitters en het failliete DADA
De historische betekenis van DADA werd gaandeweg de twintigste eeuw onderkend. De gevestigde orde gaf DADA historische waarde. Op deze manier verkregen de collages van Schwitters hun waarde. En dan spreken we hier over hun geldelijke waarde. Er werd een getal ‘opgeplakt’. De collages van Schwitters werden opgenomen in collecties van grote musea, en dienden als voorbeeld voor ‘moderne’ Kunst. Zoals Kunst dient te zijn.

De gevestigde orde creëerde een verhaal om de waardevolle gedachten en acties van Dadaïsten, die in wezen niet in een getal uit te drukken zijn, uit te drukken in een getal.

Deze redenatie verklaart naar mijn idee de ideeën van de Dadaïsten failliet.